Historia Skoków

Modyfikacja: 17 kwietnia 2012

Całkiem niedawno, przeglądając stronę parafii p.w. Św. Floriana i Katarzyny w Gołębiu, dowiedziałem się, że w średniowieczu w Skokach znajdował się dwór królewski. Wzmianka ta zaintrygowała mnie na tyle, że zacząłem poszukiwać informacji na ten temat. Muszę się przyznać, że prawdopodobnie jak większość z Państwa, nie zastanawiałem się nad bardziej odległą historią Skoków przyjmując podświadomie, że nasza niewielka miejscowość, w przeszłości, nie miała większego znaczenia, i że zapewne brakuje informacji na jej temat. Byłem mile zaskoczony gdy okazało się, że w Skokach w średniowieczu istniał dwór królewski, w którym co najmniej 6-krotnie przebywał król Władysław Jagiełło. Dowodem na to są zachowane dotychczas fragmenty akt sądów ziemskich szlachty lubelskiej. Rozprawy te odbywały się w czasie pobytu króla w Skokach podczas częstych podróży na Litwę. Potwierdzone pobyty króla Jagiełły w Skokach: 5 października 1390 r., 28 lutego 1416 r., 30 września 1418 r., 25 września 1425 r., 23 września 1427 r. i 24 września 1428 r.

Przez historyków centra tzw. kluczy królewskich, w którym znajdowały się rezydencje królewskie, nazywane są ośrodkami władzy państwowej ponieważ w czasie obecności w nich króla odbywały się tam zjazdy i rozprawy sądowe. Wśród tych centrów wymieniane są Parczew, Skoki, Żuków i Kazimierz.

W rejonie Gołębia, w czasach Jagiełły, znajdowały się trzy wsie królewskie: Gołąb, Skoki i Bałutów (obecnie Bałtów). Lokalizacja dworu królewskiego w Skokach miała zapewne związek z przeprawą na Wiśle zlokalizowaną wówczas w pobliżu Sieciechowa.

W tym miejscu należy wspomnieć, że koryto Wisły w średniowieczu znajdowało się w zupełnie innym miejscu niż obecnie. Z danych historycznych wynika, że główny nurt rzeki opływał obecne Opactwo k. Sieciechowa, wraz zespołem klasztornym, od zachodu sprawiając, że zespół klasztorny znajdował się na wyspie.

Pod koniec XIV w. Wisła przesunęła swoje koryto o około 2,5 km w kierunku północno-wschodnim. Ta zmiana koryta rzeki nie pokrywa się jednak z obecnym nurtem. W XVIII w. Wisła naprzeciwko obecnego ujścia Wieprza (w pewnym oddaleniu) rozwidlała się na dwie równe odnogi. Natomiast ujście Wieprza do Wisły w tym czasie znajdowało się powyżej Stężycy, która już w XVI w. była miastem królewskim.

Położenie Stężycy nad Wieprzem potwierdzają informacje z 1567 r. mówiące o tym, że było tam 8 rybaków łowiących na Wiśle i 11 łowiących na Wieprzu. Ponadto wiadomo, że król Zygmunt I, w 1543 r., nadał miastu Stężyca prawo pobierania cła mostowego na wybudowanym przez mieszczan moście na Wieprzu. Innym dowodem na lokalizację Stężycy nad Wieprzem było usytuowanie co najmniej 2 młynów w pobliżu miasta (obecna wieś Młynki). Powyższe dane świadczą o tym, że Wisła, na odcinku od twierdzy w Dęblinie do Stężycy, płynie dawnym korytem Wieprza.

Po tym jak główny nurt Wisły przesunął się na wschód, w pobliże Gołębia, miejscowość ta zaczęła zyskiwać na znaczeniu ponieważ właśnie tu odbywała się przeprawa przez rzekę. Przypuszczalnie w tym czasie królewski dwór został przeniesiony ze Skoków do Gołębia.

Przynależność administracyjna parafii Gołąb, a więc i Skoków, ulegała zmianom. Przez większość czasu Skoki należały do woj. lubelskiego leżąc przy jego naturalnej granicy jaką były rzeki Wisła i Wieprz. Jednak, według Atlasu historycznego Polski (Mapy szczegółowe XVI w.), wsie królewskie: Gołąb, Wola Gołębska, Skoki, Nieciecz i Bałtów oraz wieś szlachecka Borowa, należały do powiatu stężyckiego (początkowo radomskiego), który należał do woj. sandomierskiego. Jednak w niektórych rejestrach z XVI w. miejscowości te przypisywane są do woj. lubelskiego. W XVIII w. na tym terenie istniało gołąbskie starostwo niegrodowe (pisownia oryginalna). Należało ono do ziemi stężyckiej, powiatu chęcińskiego, woj. sandomierskiego. Po zajęciu tego starostwa przez Austrię, według lustracji z 1789 r., należały do niego: Gołąb, Wólka Gołąbska, Nieciecza, Skoki, Bonów, Bałtów i folwark bałtowski.

Po upadku powstania listopadowego w Królestwie Polskim Rosja nasiliła represje. Ich przejawem była między innymi konfiskata dóbr ziemskich należących do patriotów popierających powstanie. Przejęte ziemie nadawanie były zasłużonym wojskowym i urzędnikom rosyjskim. Pomysłodawcą tego sposobu na umacnianie się rosyjskiej własności ziemskiej był hr. Iwan Paskiewicz-Erywański. Dzięki silnej pozycji jaką uzyskał Paskiewicz po zdobyciu Warszawy, wyjednał sobie zgodę cara na przejęcie dóbr dęblińskich. Nie było to możliwe bezpośrednio po powstaniu listopadowym ponieważ właścicielka Dęblina – Paulina ks. Jabłonowska, nie brała udziału w powstaniu. Jednak wykorzystując sytuację rodzinną Jabłonowskich rząd Królestwa Polskiego w 1836 r. wykupił dobra dęblińskie, co umożliwiło ich przekazanie Iwanowi Paskiewiczowi. W 1840 r. został opublikowany ukaz carski, w którym dobra dęblińskie były przekazane na wieczystą własność rodzinie Paskiewiczów. Od tego czasu dobra te były nazywane Sioło Iwanowskie – od imienia nowego właściciela. W 1843 r. Paskiewicz powiększył swoje posiadłości kupując szlacheckie dobra ziemskie Borowa z wsiami Matygi i Kudłów (prawdopodobnie obecna Borowina???). Dwa lata później, ukazem z 27 kwietnia 1845 r., Mikołaj I nadał Paskiewiczowi dobra rządowe Gołąb, do których należały między innymi Skoki. Wszystkie dobra Paskiewiczów stanowiły „Majorat Książąt Warszawskich Hrabiów Paskiewiczów Erywańskich”.

W 1864 r. znaczna część majoratu przeszła na własność włościan na podstawie ukazu uwłaszczeniowego. Na terenie Skoków uwłaszczono 1064 morgi. Dla porównania w Gołębiu - 1383, a w Borowej - 259 morgów (1 morga – 0,56 ha). Powyższe informacje pokazują jak rozległe były ziemie należące do wsi Skoki.

W 1845 r. wybudowano pierwszy fort na terenie wsi Modrzyce nad Wisłą przy ujściu Wieprza (obecna twierdza). Natomiast w 1879 r. rozpoczęto budowę czterech kolejnych fortów na prawym brzegu Wisły. W tym fortu nr IV w Borowej.

Podczas działań wojennych I i II wojny światowej interesujące nas tereny były świadkiem ciężkich i krwawych bojów. Powodem tego były zatrzymujące się na Wiśle fronty.

Skoki, w swojej historii, zawsze były związane z Gołębiem. Przez wieki najmniejszą jednostką podziału administracyjnego była parafia. Po wprowadzeniu, przez Rosję, za czasów Królestwa Polskiego, reformy administracyjnej w 1870 r. Gołąb stał się gminą i był nią do 19 września 1954 roku kiedy w miejsce gmin utworzono gromady. Po ponownej reformie administracyjnej, wprowadzonej 1 stycznia 1973 r., siedziby gminy nie przywrócono do Gołębia. Od tego czasu Skoki leżą w gminie Puławy.

Źródła:

Dziennik Urzędowy Guberni Lubelskiej, Lublin 28 stycznia 1839

Gąsiorowski A. (1972) – Itinerarium króla Władysława Jagiełły, 1386-1434. Warszawa

Krzywicka V. (1998) - Ziemia stężycka z drugiej połowy XVI wieku w Atlasie historycznym Polski. Region lubelski, Rocznik 6(8) 1994-96 Woj. Rada Tow. Reg. w Lublinie

Kuraś S. (red.) (1983) – Dzieje Lubelszczyzny - Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. Tom III Lubelskie Towarzystwo Naukowe

Kurzyp K. (1986) – Dawne ujście Wieprza do Wisły. Region lubelski, Rocznik 1(3) Woj. Rada Tow. Reg. w Lublinie

Kurzyp K. (1994) – Dęblin Szkice z dziejów miejscowości i okolicy.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich - 1880 r.

Sochacka A. (1987) – Dzieje Gołębia w średniowieczu. Region lubelski, Rocznik 2(4) Woj. Rada Tow. Reg. w Lublinie

Sochacka A. (1987) – Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu. UMCS Lublin

Wojciechowski S. (1966) – Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI w. Atlas historyczny Polski, Mapy szczegółowe XVI w. Instytut Historii, PAN

Wojciechowski S., Sochacka A., Szczygieł R. (1986) – Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego. Dzieje Lubelszczyzny, Tom IV, Lubelskie Towarzystwo Naukowe

Wikipedia